γράφει η Χρύσα Ξουβερούδη
Ιστορικός Τέχνης
Ζωγραφική – Αρχιτεκτονική, Βίοι παράλληλοι: η περίπτωση του Γιάννη Μόραλη
Είναι γνωστό πως η αφετηρία στη δημιουργία ενός κτιρίου είναι μια ιδέα που γεννιέται στο μυαλό ενός αρχιτέκτονα και ενσαρκώνεται σχεδιαστικά στο χαρτί. Ο αρχιτέκτονας για να προωθήσει την ιδέα του συχνά καταφεύγει στο χώρο της ζωγραφικής ανακαλύπτοντας τη δυναμική του χρώματος και δεν είναι λίγες φορές που το εικαστικό έργο συναγωνίζεται την αρχιτεκτονική κατασκευή. Είναι σύνηθες, λοιπόν, σε μία έκθεση αρχιτεκτονικής να πρωταγωνιστεί το σχέδιο ή και η ζωγραφική με χρώμα και πολλοί από τους stararchitects του 20ου αιώνα αλλά και Έλληνες αρχιτέκτονες θα μπορούσαν να διακριθούν για το ζωγραφικό τους έργο.
πηγή: www.dimitriathess.gr
Η περίπτωση του Πικιώνη είναι χαρακτηριστική και η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, αποκάλυψε το ζωγραφικό του ταλέντο αλλά υπογράμμισε και τη συγγένεια της ζωγραφικής με την αρχιτεκτονική. Ενώ αυτή η σχέση είναι σχεδόν αυτονόητη, η αντίστροφη πορεία από τη ζωγραφική στην αρχιτεκτονική είναι σπανιότερη και θα τη φωτίσουμε με αφορμή την έκθεση του Γιάννη Μόραλη στο Μουσείο Μπενάκη στην Κουμπάρη.
πηγή: www.eikastikon.gr
Ο Γιάννης Μόραλης (1916-2009), γνήσιος εκφραστής των ιδεών που κατέθεσε στην τράπεζα της ελληνικής τέχνης η γενιά του ’30, πειραματίστηκε σχεδόν με όλα είδη της τέχνης προσπαθώντας να προσδιορίσει την ελληνική ταυτότητα με διεθνείς όρους. Μαθητής του Κ. Παρθένη και του Ο. Αργυρού στη ζωγραφική και του Γ. Κεφαλληνού στη χαρακτική, συμπλήρωσε τις σπουδές του στην Ακαδημία της Ρώμης, όπου παρακολούθησε μαθήματα ψηφοθέτησης και στο Παρίσι όπου ασχολήθηκε με την τεχνική της νωπογραφίας.
πηγή: www.eikastikon.gr
Πολύπλευρο ταλέντο, αξιοποίησε τη μαθητεία του στις διάφορες τεχνικές, στην εικαστική προβολή ποικίλων υλικών. Ο διακαής πειραματισμός τον ώθησε σε διαδοχικά περάσματα από διάφορα εικαστικά είδη με αξιοπρόσεκτη μορφολογική συνέπεια. Έτσι μοιραία, χωρίς ακαδημαϊκό υπόβαθρο και έφεση στα μαθηματικά ή τη γεωμετρία, φλέρταρε και με την αρχιτεκτονική και προώθησε παρεμβάσεις σε πάνω από τριάντα κτίρια ενώ κατέθεσε 120 σχέδια και προσχέδια.
Απρόθυμος να αναγνωρίσει στη δημιουργία του τη χρηματιστηριακή της δυναμική, χαρίζει στο Μουσείο Μπενάκη το σύνολο του έργου του που αφορά τις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις και παρουσιάζεται σήμερα. Ανάλογη ήταν η στάση του και με τα πρώιμα ζωγραφικά του έργα που αποφάσισε να τα δωρίσει στην Εθνική Πινακοθήκη παρά την επίμονη ζήτηση για πώληση σε ιδιαίτερα υψηλές τιμές. Η συμπόρευση του ήθους με το ταλέντο αναδεικνύει το δάσκαλο που δεν περιορίζεται στο ρόλο του στην ΑΣΚΤ, αλλά επιδιώκει να διευρύνει τον κύκλο των μαθητών του, συμπεριλαμβάνοντας τον καθένα από μας στην εικαστική μύηση.
πηγή: www.flickr.com
Η περιπέτεια στον κόσμο της αρχιτεκτονικής ξεκινά για τον Μόραλη με τη διαμόρφωση των προσόψεων του ξενοδοχείου Hilton στην Αθήνα. Το πρώτο δείγμα μιας «αρχιτεκτονικής γοήτρου» που φιλοδοξεί να εισάγει την Αθήνα στο χάρτη του πολυτελούς τουρισμού, βασίζεται στα σχέδια των Εμμανουήλ Βουρέκα , Προκόπη Βασιλειάδη και Σπύρου Στάικου.
Παρά τον επιθετικό όγκο του που αντιδρά στην οριζόντια διάταξη των υπόλοιπων κτιρίων, διαταράσσοντας την απόλυτη πειθαρχία του αστικού ιστού, η καμπύλη που επιλέχθηκε ως λύση στο δύσκολο οικόπεδο, ευνοεί την κίνηση και εντείνει το ρυθμό. Στην αισθητική αναβάθμιση του κτιρίου, που τυπολογικά ανήκει σε μια διεθνώς καθορισμένη κατηγορία πολυτελών ξενοδοχείων, συμβάλλει αναμφισβήτητα η πρόταση του Μόραλη. Το πεντελικό μάρμαρο που από την αρχαιότητα πρωταγωνιστεί σε αρχιτεκτονική και γλυπτική, υποστηρίζει και μια σύγχρονη εικαστική πρόταση με επιρροές από τον Le Corbusier και έμφαση στην οριζοντιότητα και τη χρήση του κάναβου.
πηγή: www.flickr.com
Ο καλλιτέχνης κατανοώντας τον χαρακτήρα και τη ρυθμολογία του κτιρίου, ακολουθεί όπως ο ίδιος ομολογεί την αίσθηση του. Η αίσθηση του όγκου, των διαστημάτων, του πλήρους και του κενού, του απέριττου και του γραμμικού επικυρώνεται από το δημιουργό.
Η γεωμετρική αντίληψη του χώρου και των μορφών είναι ένα στοιχείο που ειδικότερα ο Μόραλης, αλλά και γενικότερα οι καλλιτέχνες της γενιάς του, προωθούν. Με βαθιά επίγνωση της μοντερνιστικής προσέγγισης που ευνοεί την καθαρή, αυστηρή οργάνωση του χώρου χωρίς κοσμητικές φλυαρίες, ο δημιουργός ανακαλεί αρχαιοελληνικές μνήμες για να επισφραγίσει την ελληνικότητα της πρότασης του. Ο γεωμετρικός αμφορέας από το Διμήνι, οι αρχαϊκές λήκυθοι δίνουν την αφορμή για την εικαστική πραγμάτευση. Η διαφορά τώρα είναι πως ο καλλιτέχνης επιλέγει αυτή τη λύση όχι από αδυναμία έκφρασης αλλά από συνειδητό προσανατολισμό σε μια δωρική διατύπωση που δε θα απειλεί αλλά θα προωθεί την καθαρή γραμμή του κτιρίου.
Αποκηρύσσει το χρώμα και το κεραμικό, γιατί μια τέτοια λύση θα παρέπεμπε στη Μεσοποταμία, θυμίζοντας την πύλη της Βαβυλώνας, ενώ ο ίδιος θέλει να υπογραμμίσει τη σχέση του κτιρίου με την ιστορία της πόλης. Ανανεώνει τα σύμβολα και τους πρωταγωνιστές, δημιουργώντας ένα αφαιρετικό σκηνικό με πρωταγωνίστρια την Αθηνά που δέχεται τις προσφορές των παρθένων. Με μοντέρνα γλυφίδα ο Μόραλης ξαναγράφει την ιστορία των Παναθηναίων στο λευκό μάρμαρο, με τις αυλητρίδες και τις κανηφόρες να διαδίδουν το μήνυμα της διασκέδασης και της φιλοξενίας.
Η δημιουργία του Μόραλη διαπνέεται από τις αρχές ενός ελληνοκεντρικού μοντερνισμού που ξεκινά από τη βυζαντινή αυστηρότητα για να καταλήξει στη δωρική λιτότητα και τη σαφή οργάνωση του χώρου. Στα περισσότερα έργα χωρίς να αντιγράφει δουλικά μοτίβα, ανακαλεί μνήμες από το αρχαιοελληνικό παρελθόν και τα αναδεικνύει μέσα από τη δυναμική των υλικών, μάρμαρο στην περίπτωση του Χίλτον, ξύλο στο υποκατάστημα της Citibank, κεραμικό στη Σχολή Μωραΐτη. Τα λόγια του Ελύτη ερμηνεύουν γενικότερα το έργο του και ειδικότερα το κεραμικό σύνολο στη σχολή Μωραΐτη. «Με ένα ολιγοψήφιο αλφάβητο στα χέρια του, όπου τα στοιχεία που επανέρχονται περισσότερο είναι οι δύο αντίθετες καμπύλες, η ώχρα και το μαύρο, επέτυχε ο Μόραλης να μετατρέψει την ομιλία των πραγμάτων σε οπτικό φαινόμενο…».
πηγή: arthrosyllektis.blogspot.com
πηγή: Προσωπικό αρχείο
Στο πλαίσιο της έκθεσης έχει κανείς την ευκαιρία να δει και τα σχέδια που δίνουν την δισδιάστατη εκδοχή της αρχιτεκτονικής πρότασης. Τελευταίος σταθμός στην πορεία των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων είναι ο σταθμός του μετρό στην Πανεπιστημίου (1999), με δύο προτάσεις μία σε κεραμικό πλακάκι και μία σε μέταλλο. Το σύμβολο επανέρχεται μέσα από τη δυναμική της καμπύλης και τη λιτότητα ενός αρχαϊκού λεξιλογίου, ενώ το μέταλλο προωθεί τη μοντέρνα αισθητική. Ο Μόραλης αντιλαμβάνεται και εκφράζει με ωριμότητα και σύνεση τις διαθέσεις και τις αναζητήσεις των καιρών χωρίς να χάνει τη νεανική του διάθεση. Σε καιρούς όπως οι δικοί μας, όπου κανείς μύθος δεν προκαλεί την αυτόματη ένταξη των δημιουργημάτων του ανθρώπου σε ένα γενικότερο σύνολο, το μόνο που απομένει στον ενσυνείδητο καλλιτέχνη είναι να υποκαθίσταται στο μηχανισμό της λειτουργίας των αλλοτινών μύθων και να τον ενασκεί στην ατομική κλίμακα… περιγράφει εύστοχα και με διαχρονική ισχύ, ο ποιητής.
πηγή: www.flickr.com
